Sakarya’mızın yerel ve yerleşik kültürü olan Manav Türklerine ait, bir çoğu şu anda hala uygulanmaya da devam eden kutlama yemeklerini sizler için derledik.
Sakarya Türkmen/Manav larında doğan bebeğe ilk olarak şekerli süt veya su verilir. Bebek ve anne yıkanmadan temizlenmeden anne sütü verilmez. Anneye ilk olarak sıcak çorba verilir. Güney bölgede bulgur pilavı ve yoğurt verilir. Hava sıcaksa soğuk şerbet, soğuksa sıcak şerbet tercih edilir. Sütü bol olsun diye daha çok tatlı yiyecekler verilir. Günümüzde bu daha çok pasta ve çikolata olarak değişmiştir. Çok eskilerde loğusa hamamı yapılırdı; hamam sonunda ise misafirlere şeker ve şerbet ikram edilirdi.
Diş Buğdayı Kutlaması
Bebeğin çıkan dişini ilk gören, bebeğe bir hediye alır. Buğday kaynatılır, süzülür, (Güney bölgesinde içine fındık, fıstık, ceviz atılır). Kaynatılan bu bulgur konu komşu, eş dost bir araya gelerek hoş sohbet içinde yenir.
Sünnet Cemiyeti ve Sünnet Yemeği
Sünnet cemiyetlerinde eskilerde çorba, keşkek, etli nohut, irmik helva, komposto (Kuzeyde soğukluk denir) ikram edilir. Güney bölgesinde keşkek kırmızı tereyağlı, Kuzeyde dartılı olmak şartıyla yapılır. Çorba ise daha çok şehriye tercih edilir. Maddi durumu iyi olan bir hayvan kesip et yahni de ikram etmektedir. Eskiden Güneyde pilav ve ev yufkası komposto ve irmik helvası yapılırdı. Günümüzde ise maddi durumuna göre yemeğin şekli beyaz ve kırmızı et olmak üzere değişmektedir.
Asker Uğurlama Yemeği
Bütün Manavlarda asker uğurlama aynı şekilde yapılır. Çorba, pilav, keşkek, nohut, dolma, komposto ve tatlı yapılır. Gelen misafirlere ikram edilir, mevlût okunur ayrıca komşular asker yolda yesin diye gözleme ve kızarmış tavuk getirir. Asker meydana çıkartılır bütün herkesin eli tek tek öptürülür. Bazıları davul zurnayla uğurlar. Bazıları ise dualarla uğurlar.
Söz Kesme Yemeği
Manavlarda kıza yüzük takana kadar erkek tarafı geldiği zaman hiçbir ikram yapılmaz. Bu üç bölgede de böyledir, sebebi ise ayıp karşılanır. Kızını vermeye heves ediyor gibi algılanmasından korkulur. Söz kesildiği an erkek tarafı bir tülbent kız tarafı çevre (havlu) verir. Kuzeyde her iki taraf çevre verir. Söz kesildiği gece kahve, çay ve şeker ikram edilir. Ova Manavlarında da aynıdır. Günümüzde söz kesmede börek, pasta, kurabiye, meyve suyu, çay, kahve gibi ikramlar yapılmaktadır.
Nişan Yemeği
Nişanda her iki taraf toplanır, sohbet edilir, oyunlar oynanır, şeker, lokum ikram edilir. Güneyde ise nişana sütlü şerbet ikramı ile başlanır. Ova Manavlarında da aynıdır. Günümüzde ise pasta meyve suyu olarak yer değiştirmiştir.
Nikâh Yemeği
Manavlarda eskiden nikâh daha çok gizli yapılırdı, açıktan kıyılması ayıp sayılırdı. Her iki taraftan birkaç misafir olur, bisküvi, çay ve lokum ikram edilir. ‘Tatlı yiyelim tatlı konuşalım, geçimimiz tatlı olsun’ diyerek tepside mutlaka lokum sunulur. İl genelindeki bütün Manavların nikâh gelenekleri aynı şekildedir.
Düğün Hamamı Yemeği
Manavlarda çok yaygın bir gelenek değildir. Çok olmasa da nadiren yapıldığı olurdu; gelin ve arkadaşları hamama gider, evde sofralar hazırlanır ve hamamdan gelince yemekler yenir. Bunun için özel bir yemek yoktur; evde ne varsa o ikram edilir.
Çeyiz Asma Yemeği
Kız tarafı çeyizi getirir. Çok eskilerde gelinin gitmesi ayıp sayılırdı. Çeyizini kız kardeşi, arkadaşları, akrabaları sererlerdi. Erkek tarafı da mevsim yemekleri yapar, çeyiz serildikten sonra sofralar açılır, yemekler yenir, eğlenilirdi.
Kına Gecesi Yemeği
Kına gecesi için iki üç gün önceden davetiye yerine bisküvi veya kibrit dağıtılırdı. Kesinlikle davetiye olmazdı. Bu bütün Manavlarda bu şekilde yapılırdı. Kına gecesinde bütün davetliler toplanır, sofralar kurulur. Kına sofrasında bütün Manavlarda mutlaka keşkek olur. Keşkek kına yemeğidir. Hatta Manavlarda ‘kınaya gidiyoruz’ denmez, ‘keşkek yemeğe gidiyoruz’ denir.
Günümüzde de bu durum büyük oranda devam etmektedir. Keşkeğin yanında çorba, dolma, tavuk yemeği, fasulye, soğukluk (komposto), sütlaç veya üre ikram edilir. Üre bir tek Kuzey Manavlarına özgü bir tatlıdır ve cemiyet tatlısıdır. Yemekler yendikten sonra gençler eğlenirken büyükler daha çok seyreder. Günümüzde bu maddi durumuna göre değişmektedir; isteyen yemek ikram eder, isteyen sadece eğlence düzenler. Kına gecesi kız tarafının erkekleri toplanıp ‘Kız Evli’ adıyla, erkek tarafına tavuk yemeye giderler. Bu bütün Manavlarında görülen bir gelenektir.
Düğün Yemeği
Düğün erkek tarafında yapılır. Cemiyet yemekleri hazırlanır. Durumu iyi olan bir hayvan keser, et yahni yapılır ya da tavuk pişirilir. Çorba olarak daha çok tavuklu tel şehriye tercih edilir. Günümüzde bu daha çok mercimek olarak görülmektedir. Misafirlere çorba ve yahninin yanı sıra pilav, irmik helvası komposto ikram edilir. Günümüzde kompostonun yerini ayran almıştır.
Güneyde tatlı olarak yufka böreği ve muhallebi, nişasta helva tercih edilirdi. Eskiden kız tarafı erkek tarafına düğün yemeği yemeye giderdi; bu bütün Manavlarda bu şekilde yapılırdı. Günümüzde bütün bölgelerde cemiyet yemeği yapılır; şimdilerde yemek sofrasında pilav, et, helva ve ayran almaktadır. Düğün bölgedeki bütün Manavlarda aynı şekilde yapılmaktadır.
Kuzeyde geline, erkek tarafının gelin almaya gelmesi beklenilirken ‘geçimi yağ gibi olsun’ diye geline yağda yumurta yedirilir. Düğünde, gelin almaya gidilirken damadın arkadaşları için bir tepsi baklava ve fırınlanmış tavuk hazırlanır. Oyunlar oynaya oynaya ve bu yemekler yenilerek gidilir. Kız tarafı d aynı zamanda gelinin yanında bir tepsi baklava ve fırınlanmış tavuk gönderirdi. Günümüzde bunlar büyük oranda kalkmıştır.
Düğün Ertesi (Duvak) Yemeği
Bütün Manavlarda adet aynı şekildedir kızın arkadaşları, akrabaları, düğünün/nikâhın ertesi günü erkek tarafına gider, buna ‘duvak’ denir. ‘Gelin görme’ de denir. Bayanlar evde, erkekler bahçede toplanır. Aynı şekilde mevsimine göre cemiyet yemeği ikram edilir. Gençler eğlenir, bahçede erkekler damadı oynatır. Gelin çeyizinden erkek tarafı misafirlerine tülbent dağıtır.
Kaynanaya, görümceye, eltiye kıyafet verilir. Düğünü davullu zurnalı olduysa, duvak sabahı da davullar bir vakit çalar. Duvak günü kızın arkadaşları gelinin yanındayken damat kayınvalideye el öpmeye gider. Kayın valide damada yağda yumurta pişirip ikram eder. Gelinin erkek kardeşi ablasına ilk geldiğinde de yağda yumurta pişirilir. Yağda yumurta ‘yuvaları bereketli’ ve ‘yağ gibi geçimleri olsun’ anlamındadır. Günümüzde bunların hiçbiri yapılmamakta, düğün ertesi balayına gitmek tercih edilmektedir.
Börek Yemesi (El Öpmesi) Yemeği
Bunun adı ‘Evillik/Evlilik kaynaşması’dır. Düğünden sonraki ilk hafta sonu kız evine, ikinci hafta sonu erkek evine gidilir. Özellikle Cuma günü akşamı tercih edilir. Kuzey Manavlarında mutlaka börek yapılır, Güneyde ise isteyen börek yapar.
Aynı şekilde çorba, pilav, et ya da tavuk yemeği mevsimine göre sebze yemeği, dolma, tatlı olarak Kuzey bölgesi sütlaç, üre verilir. Güney ve Ova Manavlarında genellikle bu tatlı, helva olur. Erkek evi de kız evi de genelde aynı tip yemekleri tercih eder.
Ölüm – Cenaze Yemeği
Kuzey Manavlarında ölünün arkasından un helvası kavrulur. Güney ve Ova Manavlarında ilk gün helva kavrulmaz, onlarda üçüncü ve yedinci akşamı helva kavururlar. Manav geleneğinde ölüm evinde yedi gün asla yemek pişmez. Konu komşu, eş dost yemek getirir, onlar yenir.
Yedinci günün akşamı mevlüt ve Kur’an okunur, cemiyet yemeği yapılır, bütün misafirlere ikram edilir. Günümüzde bu pilav, ayran ve tatlı olarak yer almaktadır. Çok eskiden Manavlarda yapılan ölüm helvası, elle sıkılarak verilirdi.
İftar Yemeği
Ramazan gelmeden ramazan hazırlıkları yapılır. Ev makarnası, ev yufkası, erişte; bunlar bütün ramazan boyunca yenir. İftar yemeği olarak özel bir şey yoktur; mevsimine ve şartlara göre sofraya yemekler yapılır. Güney Manavlarında ramazanın ilk akşamı mutlaka yeşil mercimek ve keşkek yapılır. Ova ve Kuzey Manavlarında daha çok hamur işi tercih edilir.
Bayram Yemeği
Manavlarda bayram gezmesi yapılır. Gidilen her evde sofralar açılır, yemekler yenir, sohbet edilir, gençler eğlenir. Bu bütün bölge Manavlarında aynıdır. Bayram yemeği mevsimine göre hazırlanır. Çorba, keşkek, dolma, fasulye, nohut, sütlaç, üre, komposto (soğukluk) yapılır. Eskiden baklava yapılmazdı, şimdilerde yapılmaktadır. Kurban bayramında et yemeği de pişirilir. Günümüzdeki bayramlaşmalarda sadece baklava ve ayran ikram edilmektedir.
Kandil Gecesi Yemeği
Kandil ve Kadir gecesi bölgenin bütün Manavlarında, yağ kokutmanın bereket getirdiğine inanıldığından, bu gecelerde helva kavrulur, lokma dökülür, eşe dosta, komşuya ikram edilir.
Aşure Günü İkramı – Aşure Çorbası
Muharrem ayının onuncu günü yani Aşure günü, bütün Manav bölgelerinde geleneksel olarak aşure pişirilir, yenilir ve dağıtılır.
Hıdrellez Yemeği
Baharın gelişinin habercisidir. Bütün Manavlar bunu belli meydanlarda hep beraber toplanarak eğlenirler yerler, içerler. Kuzey ve Ova Manavlarında herkes bir iki çeşit yemek yapar. Gözleme, börek, patates haşlama, yumurta çeşitleri olur genellikle.
Toplanılıp muhabbet eşliğinde yenir. Güney Manavlarında hayır pilavı yapılır. Bu kırmızı etle ya da tavuk etiyle yapılır, yanında yufka ve kompostoyla ikram edilir. Günümüzde de bu gelenek halen devam etmektedir. Artan hayır pilavı, uzaktan gelen misafirlere satılır, kazanılan parayla köyün ihtiyaçları karşılanır.
Hacı Pilavı Adeti
Hacıdan gelen için okutulan mevlüt arkasından ikram edilen pilavın adıdır. Bütün bölge Manavlarına özgü bir gelenektir. Kuzey ve Ovada cemiyet yemeği olarak yapılır. Güneyde ise pilavlı yufka ikram edilir. Hacı gelmeden yufkaları hazırlanır.
